Czak-czak – tatarski przysmak

Czak-czak to narodowy deser kuchni tatarskiej, obecny na wszystkich najważniejszych uroczystościach. Związanych jest z nim wiele legend i podań ludowych, a w stolicy Tatarstanu Kazaniu poświęcono mu całe muzeum! Zapraszam do poznania czak-czaka bliżej – nie zabraknie także przepisu na tę pyszną słodkość!

Czak-czak – jego legenda i tradycje

Czym jest czak-czak? Technicznie rzecz ujmując to niewielkie kawałeczki ciasta usmażone w głębokim tłuszczu, a następnie połączone w kopiec za pomocą miodowo-cukrowego syropu (po szczegółowy przepis zapraszam niżej). Deser ten jest popularny w kuchni narodów tureckich – m.in. Kazachów, Kirgizów, Uzbeków, Baszkirów czy Tatarów.

Miłą dla ucha nazwę najczęściej tłumaczy się jako „ciut-ciut” lub „tylko troszkę”, choć spotkałem się także z hipotezą mówiącą o tatarskim wyrazie dźwiękonaśladowczym „czak czak” odpowiadającym naszemu „stuk stuk”. Taki dźwięk wydaje nóż podczas kojenia czakczakowego ciasta na drewnianej desce.

Choć czak-czak jest prostym deserem, to w kulturze tatarskiej zawsze był związany z najbardziej uroczystymi wydarzeniami. Ten fakt jest po części związany ze słynną legendą o powstaniu czak-czaka.

Działo się to w czasach tzw. Wołżańskiej Bułgarii (położona w dorzeczu Wołgi, VII wiek, nie mylić ze współczesną europejską Bułgarią) rządzonej przez władcę z tytułem chana. Ów chan postanowił ożenić swojego jedynego syna. Ślub miał być jedyny w swoim rodzaju, zatem chan ogłosił, że na stole ma się pojawić nowe, nigdy jeszcze nie spożywane danie. Przy tym władca nie dał wolnej ręki kucharzom, a raczej postawił cały szereg warunków, które nowe danie musi spełnić.

Chan zażądał, by nowy przysmak zadziwiał wszystkich prostotą przygotowania, nie psuł się szybko oraz nie tracił swojego smaku. By był pożywny i praktyczny – tak, by jeźdźcy na wyprawach wojennych mogli go jeść bez zsiadania z konia. Ponadto wymarzone danie chana miało ozdabiać nie tylko miejscowe stoły, ale też nadawać się do wysłania jako podarunek innym ludom. Słowem – nowa potrawa miała być dumą całej Wołżańskiej Bułgarii.

Nadworni kucharze długo głowili się nad stworzeniem dania, które spełniałoby wszystkie życzenia władcy. W końcu przedstawiono chanowi różne potrawy, lecz władca nie był do końca zadowolony z żadnej z nich. Kiedy wydawało się, że potrawa idealna nie powstanie, wówczas na dworze chana zjawiła się skromna pasterka ze swoją propozycją deseru z mąki, jajek i miodu. Chan był zachwycony!

Na weselu swojego syna chan pojawił się z nowym deserem i złożył nowożeńcom następujące życzenia:

„Abyście żyli tak blisko jak przyklejone do siebie kawałki czak-czaka, żebyście mieli tyle dzieci ile możecie naliczyć cząstek w tym deserze, by życie wasze było bogate jak dekoracja czak-czaka i słodkie jak jego smak. I by Wasza rodzina była nierozłączną częścią wspólnoty i narodu tak, jak wszystkie kawałki czak-czaka stanowią jedność.

Od tego czasu czak-czak zawsze podawany jest młodym na tatarskich weselach i stanowi najcenniejszą ozdobę stołu.

Również tradycyjne są rytuały związane z samym procesem przygotowania narodowego deseru Tatarów. Ściśle wyznaczony był podział prac nad czak-czakiem. Według zwyczaju panny były odpowiedzialne za przygotowywanie i krojenie ciasta, a kobiety zamężne zajmowały się jego smażeniem. Najstarszym kobietom, często wdowom, przypadało zaś ugotowanie polewy. Roboty jest sporo, ponieważ czak-czak na tradycyjne wesele robiony jest często nawet z 400 jaj!

Jeszcze inny zwyczaj nakazuje przygotowanie tradycyjnego czak-czaka weselnego matce panny młodej. Na imprezie weselnej czak-czak pełni funkcję swoistej waluty wymiennej – gość ma prawo otrzymać kawałek pysznego deseru tylko wtedy gdy sam przyniesie na stół jakieś inne danie. Im smaczniejsza będzie potrawa gościa, tym większego kawałka czak-czaka może oczekiwać. Każdy jest w tym względzie wyjątkowo łakomy, ponieważ Tatarzy wierzą, że im więcej weselnego czak-czaka zjemy, tym słodziej i dłużej będziemy żyć 🙂

Muzeum czak-czaka w Kazaniu

Czak-czak zajmuje szczególne miejsce w kuchni i kulturze Tatarów. Gdy w 2005 roku mieszkańcy Kazania obchodzili 1000. rocznicę założenia swojego miasta postanowiono uświetnić ów jubileusz przygotowaniem czak-czaka – giganta. Ważył on, nieprzypadkowo 1000 kilogramów i zajął powierzchnię ponad 13 m². Rekord został pobity 13 lat później, podczas Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej, które odbywały się również w Kazaniu. Czak-czak w kształcie piłki ważył aż 4026 kilogramów, średnica piłki wyniosła 2,6 metra, a jej wysokość – 2 metry.

Nic więc dziwnego, że dumni ze swojego narodowego deseru Tatarzy poświęcili mu także osobne muzeum. Znajduje się ono w klimatycznej dzielnicy Tatarskaja Słoboda, o której wspomniałem już we wpisie o atrakcjach turystycznych Kazania. Placówka jest inicjatywą prywatną otwartą od 2014 roku.

Muzeum można zwiedzać na dwa sposoby. Pierwszy to tradycyjna wizyta, podczas której zwiedzamy ekspozycję muzealną dowiadując się mnóstwa interesujących ciekawostek nie tylko o samym czak-czaku, ale także o kulturze i zwyczajach Tatarów oraz o historii tego narodu i regionu. Wystawy i narracje przewodników muzealnych zmieniają się w zależności od pory roku.

Drugim sposobem poznania kultury Tatarów oraz samego czak-czaka jest podjęcie wyzwania przygotowania własnego czak-czaka. Kazańskie muzeum oferuje specjalne warsztaty podczas których uczestnicy pod opieką instruktora poznają od podszewki technikę robienia czak-czaka przy okazji słuchając wielu interesujących informacji o narodzie i kulturze Tatarów.

Muzeum czynne jest codziennie w godzinach 11-19. Znajduje się przy ul. Komuny Paryskiej 18 (ул. Парижской Коммуны 18) – to około 20 minut spaceru od kazańskiego kremla. Bilet na „tradycyjne” zwiedzanie kosztuje 450 rubli w dni powszednie, a 500 w weekendy (w przeliczeniu 25-30zł). Warsztaty przygotowania czak-czaka są naturalnie droższe i płacimy za nią 900 RUB (czyli 50zł). Moim zdaniem zdecydowanie warto!

Przygotowany przez siebie czak-czak oczywiście otrzymujemy jako pamiątkę, możemy też spożyć część na miejscu przy tradycyjnej herbacie z samowara 😉

Więcej informacji o Muzeum Czak-czaka znajdziecie Państwo na jego oficjalnej stronie internetowej.

Przepis na czak-czaka

Jak wiele tradycyjnych, ludowych dań, tak i czak-czak jest dość prostym deserem, który każdy może śmiało spróbować zrobić we własnym domu. Zamieszczam przepis oraz filmik z instruktażem wykonania na podstawie rosyjskiej strony „Rodzinna kuchnia” ^[1] adaptując go według wskazówek, które otrzymałem na warsztatach w kazańskim muzeum czak-czaka 😉

Składniki:

Ciasto:

• 250 g mąki pszennej
• 4 żółtka jaj
• 1 białko jaja
• pół łyżeczki soli
• pół łyżeczki sody
• ok. 300 ml oleju do smażenia
• do ozdobienia wg własnych upodobań – orzechy (włoskie, ziemne, migdały), rodzynki, sezam
• można dodać łyżkę wódki lub koniaku, choć wg wielu nie jest to tradycyjny składnik czak-czaka

Syrop:

• 150g miodu
• 50g cukru

Przygotowanie:

Żółtka mieszamy z jednym białkiem, następnie z z sodą i solą, po czym stopniowo dodajemy mąki. Wyrabiamy ciasto, po czym odstawiamy go na ok. 20 minut.
Przygotowujemy stolnicę, którą delikatnie podsypujemy mąką. Ciasto można podzielić na dwie części, by łatwiej było nam je wałkować. Chcemy uzyskać bardzo cienkie ciasto, ok. 1-2 mm. Kroimy ciasto nożem (najlepiej do pizzy) na paski o szerokości około 3cm. Następnie uzyskane pasy kroimy na małe, maksymalnie półcentymetrowe kawałki.

W garnku rozgrzewamy olej. Wrzucamy kawałki czak-czaka partiami i smażymy około minuty na średnim ogniu mieszając. Gdy kawałki przybiorą złocisty, wyciągamy je i pozostawiamy do odcieknięcia na papierowych ręcznikach, a następnie przekładamy do większej miski.

Czas na przygotowanie syropu – do rondelka wsypujemy cukier i wlewamy miód. Kiedy mikstura zacznie wrzeć, wówczas trzymamy ją na małym ogniu jeszcze 2-3 minuty. Gotowy syrop wylewamy do miski z kawałkami czak-czaka i mieszamy starając się równomiernie rozprowadzić mieszaninę.

Ostatnim etapem pracy nad czak-czakiem jest jego uformowanie i udekorowanie. Skąpane w polewie miodowo-cukrowej kawałki formujemy w kopiec. W trakcie formowania wtykamy w rosnącego czak-czaka przygotowane wcześniej orzechy czy rodzynki według własnego gustu.

Z podanych proporcji otrzymamy stosunkowo sporo czak-czaka. Jest on zdatny do spożycia przez bardzo długi czas, wystarczy przechowywać go w chłodnym i suchym miejscu. Poniżej zamieszczam rosyjskojęzyczny filmik przedstawiający sposób przygotowania czak-czaka krok po kroku: