Co warto zobaczyć w Niżnym Nowogrodzie?

Niżny Nowogród to szóste pod względem ilości mieszkańców miasto Rosji. Pięknie położone na styku Oki i Wołgi szczyci długą historią i przydomkiem „handlowej stolicy” Imperium Rosyjskiego. Zapraszam na zapoznawczy spacer po mieście, które w przyszłym roku będzie świętować swoje 800. urodziny!

Ulica Bolszaja Pokrowskaja – nowogrodzki „Arbat”

Spacer po Niżnym Nowogrodzie rozpoczniemy od jednej z najstarszych i najważniejszych ulic ponadmilionowego Niżnego Nowogrodu. Ulica Bolszaja Pokrowskaja ma prawie 2,5 kilometra długości, z tego około połowę stanowi zamknięty dla ruchu kołowego deptak.

Wiemy, że już w wiekach średnich właśnie tędy wytyczona była droga do Moskwy. Współczesny wygląd tej ulicy zaczął kształtować się w XVIII wieku. Bolszaja Pokrowskaja szybko stała się najbardziej pożądanym miejscem do życia dla nowogrodzkich elit kupieckich. W okresie radzieckim ulicę nazwano imieniem Jakowa Swierdłowa, jednego z liderów rewolucji bolszewickiej urodzonego w Niżnym Nowogrodzie. Po upadku ZSRR przywrócono historyczną nazwę.

Obok Swierdłowa innym bardzo znanym niżegorodczaninem był naczelny radziecki poeta Maksim Gorki. Na jego cześć w 1932 roku przemianowano Niżny Nowogród, który aż do 1990 nosił nazwę Gorkij. Mieszkańcy i władze do dziś są dumni ze słynnego artysty. Miasto wciąż zdobi wiele pomników Gorkiego, który patronuje szeregowi zakładów przemysłowych i instytucji publicznych. Jeden z pomników Gorkiego wyznacza początek pieszej części ulicy Bolszoj Pokrowskiej

Na „nowogrodzkim Arbacie” nie brakuje przykładów interesującej architektury i ważnych dla historii całego kraju miejsc. Jednym z nich jest budynek Państwowego Dramatycznego Teatru Akademickiego imienia, oczywiście, Gorkiego.

Budynek pochodzi z końca XIX wieku i zastąpił wcześniejszy, który był jednym z najstarszych teatrów w całej Rosji. Do dziś cieszy się wielką estymą. W 2018 roku budynek przeszedł renowację odzyskując swe żywe barwy.

Idąc dalej ulicą Bolszoj Pokrowską widzimy gmach budzący skojarzenia ze średniowiecznym zamkiem lub bajkową twierdzą. Jest to budynek Państwowego Banku Rosji, którego budowa rozpoczęła się w 1908 roku. Miał on pomieścić część rezerw imperialnego złota. Uroczystego otwarcia dokonał car Mikołaj II w 1913 roku w obecności swoich dzieci.

W trakcie I wojny światowej przewieziono tu około połowy rosyjskiego złota, a także cenne dzieła z petersburskiego Ermitażu oraz archiwa wielu ministerstw. Zapasy złota uszczuplił się, gdy na mocy traktatu brzeskiego bolszewicy wysłali Niemcom około 96 ton tego cennego kruszcu.

Budynek do dziś pełni swoje funkcje. Według wielu, wewnątrz jest jeszcze piękniejszy niż od strony ulicy. Niestety, można go zwiedzać tylko raz w roku.

Kreml i widok na Wołgę i Okę

Ulica Bolszaja Pokrowskaja doprowadza nas do historycznego centrum Nowogrodu. Wchodzimy na kreml – ogromną twierdzę górującą nad miastem i jego dwiema wielkimi rzekami.

Historia istnienia twierdzy obronnej w tym miejscu sięga w czasy średniowieczne. W 1221 roku na styku Wołgi i Oki wybudowano pierwszy posterunek graniczny Księstwa Włodzimierskiego. Tę datę uważa się za rok założenia Niżnego Nowogrodu. W ciągu kolejnych wieków niewielki posterunek urósł w drewnianą, kamienną, aż w końcu ceglaną twierdzę.

Współczesny wygląd kremla pochodzi z XVI wieku. Zewnętrzne mury twierdzy mają do 12 metrów wysokości i wzmocnione są trzynastoma masywnymi wieżami o wysokości nawet 22 metrów. Fortyfikacje są tym potężniejsze, że do ich budowy użyto ogromnej ilości… jajek! W trakcie przebudowy kremla okoliczne wsie były obłożone „jajecznym” podatkiem. Jajka zawierają ogromną ilość białka wspomagającego wiązanie zaprawy. Ich zastosowanie korzystnie wpłynęło na trwałość i twardość murów.

Jak się okazało, nowogrodzki kreml nie miał okazji sprawdzenia się w bojach. Granice państwa rozszerzały się, a Nowogród szybko stał się miastem położonym w centralnej części kraju. Już na początku XVIII wieku car Piotr I Wielki zdecydował o demilitaryzacji twierdzy i zabraniu stąd mienia wojskowego. Znacznie dalej w planach posunęła się caryca Katarzyna II Wielka, która kremlowskie fortyfikacje chciała zrównać z ziemią. Jedynie na skutek niedbalstwa i opieszałości jej współpracowników nowogrodzki kreml ostał się w niezmienionym kształcie.

Kreml był zagrożony również w trakcie pierwszych lat władzy bolszewików. Planowano wówczas zburzyć część murów, a samo terytorium twierdzy zamienić w „muzeum krwawego feudalizmu”. Szczęśliwie, bolszewickie szaleństwa nie zostały zrealizowane.

Dziś terytorium kremla zajmują przede wszystkim muzea oraz siedziby organów administracji miasta i obwodu niżegorodzkiego. Jednym z centralnych budynków jest sobór św. Michała Archanioła, który stoi na miejscu pierwszej cerkwi wybudowanej tu już w roku założenia kremla (1221).

Na wzgórzu kremlowskim płonie też wieczny ogień pamięci Wielkiej Wojny Ojczyźnianej.

To, czym kreml przyciąga wielu turystów jest fantastyczna panorama roztaczająca się ze wzgórza. Podziwiać możemy dwie potężne rosyjskie rzeki – z jednej strony osławioną w polskiej historii II wojny światowej Okę, a z drugiej najdłuższą w Europie Wołgę.

Na przeciwległym do kremla brzegu Oki dostrzegamy budynek w kolorze piaskowym. Jest to sobór św. Aleksandra Newskiego wybudowany w połowie XIX wieku. Świątynia ta stanowi obecnie trzeci co do wysokości sobór w całej Rosji – po moskiewskim soborze Chrystusa Zbawiciela i petersburskim św. Izaaka Dalmackiego. Obok soboru wznosi się symbol nowoczesnego Nowogrodu – stadion zbudowany na Mistrzostwa Świata 2018 roku.

Ze wzgórza kremlowskiego na nabrzeże Wołgi możemy zejść po najsłynniejszych schodach Nowogrodu tzw. czkałowskich. Jest ich 560 jeśli liczyć stopnie po obu stronach „ósemki” w ich górnej części lub 442 idąc jedną stroną.

Pomnik Minina i Pożarskiego oraz ulica Rożdiestwienskaja

U stóp Kremla możemy przez moment poczuć się jak w Moskwie. Znajduje się tam bowiem niemal idealnie wierna kopia pomnika Kuźmy Minina i Dymitra Pożarskiego czyli przywódców „narodowego powstania”, które zawiązało się w Nowogrodzie i poszło na Moskwę w celu odbicia kremla z rąk Polaków.

Mieszkańcy Nowogrodu od zawsze pragnęli godnego upamiętnienia swoich słynnych rodaków. Kolejne wysiłki, podejmowane już od początku XIX wieku były udaremniane na przykład przez niekorzystne okoliczności polityczne takie, jak wybuchy wojen napoleońskich i światowych.

Dopiero w XXI wieku w mieście doczekano się pomnika. Wykonał go „nadworny” rzeźbiarz Rosji Zurab Cereteli. Monument jest niemal idealną kopią XIX-wiecznego pomnika moskiewskiego z jedną tylko różnicą – nowogrodzka wersja jest niższa o 5 centymetrów.

Pomnik Minina i Pożarskiego znajduje się u wylotu jednej z najładniejszych ulic Nowogrodu – Rożdiestwienskiej. Jej ozdobą jest XVIII-wieczna cerkiew stroganowska nazywana „perłą Powołża”. Przyciągają uwagę różnobarwne kopuły oraz wyjątkowo bogate zdobienia fasady.

Kolej gondolowa na drugi brzeg Wołgi

Jedną z ciekawszych atrakcji miasta jest nowoczesna kolej gondolowa łącząca Niżny Nowogród z przedmieściem o nazwie Bor. Budowę rozpoczęto w 2010 roku, a zakończono już dwa lata później.

Pierwotną funkcją kolejki było zapewnienie alternatywy dla jedynego istniejącego w granicach miasta mostu przez Wołgę. W praktyce, oprócz mieszkańców Boru z gondoli bardzo chętnie korzystają turyści, dla których przeprawa o długości 3,6 kilometra przez Wołgę jest wielką atrakcją. Tym bardziej, że przejazd kosztuje jedynie 100 rubli (ok. 5,5 zł), a czas przejazdu to kilkanaście minut.

Lewy brzeg Oki

Oprócz wspomnianych wyżej stadionu i soboru Aleksandra Newskiego na lewym brzegu Oki znajduje się budynek, który symbolizuje historyczny przydomek Nowogrodu jako „handlowej stolicy” całej Rosji. Mowa o głównym gmachu nowogrodzkich targów (ros. нижегородская ярмарка).

W rejonie Niżnego Nowogrodu handel kwitł już od XVI stulecia. Okolicy sprzyjało jej niezwykle korzystne położenie – w centrum kraju, z dala od niespokojnych rubieży i jednocześnie u styku dwóch ogromnych spławnych rzek. Do Niżnego Nowogrodu ciągnęli kupcy nie tylko rosyjscy, ale też zagraniczni, a kolejni władcy sprzyjali rozwojowi nowogrodzkich targów. Do ustalanych tutaj cen odnoszono się w całym kraju.

Tragicznym, ale w perspektywie korzystnym wydarzeniem w dziejach handlowego Nowogrodu był pożar zabudowań targowych położonych w okolicy miasta w 1816 roku. Postanowiono wtedy przenieść handel bezpośrednio do centrum Niżnego Nowogrodu. Fundusze wyłożył sam car Aleksander I rezygnując z innych projektów, co dodatkowo świadczy nam o znaczeniu nowogrodzkiego handlu dla całej Rosji.

Efektem odbudowy było powstanie największej wówczas w Europie dzielnicy handlowej o powierzchni 8 km². Dla porównania krakowski rynek, niegdyś uważany za ogromny plac targowy, ma „zaledwie” 0,04 km². Teren targów stał się nowoczesnym kompleksem handlowo-wystawienniczym. W celach kupieckich rocznie przybywało do Nowogrodu około 200 000 gości, podczas gdy samo miasto miało wówczas dziesięciokrotnie mniej mieszkańców.

Swego rodzaju zwieńczeniem rozwoju dzielnicy handlowej było oddanie do użytku w latach 90. XIX wieku widocznego na zdjęciu wyżej głównego gmachu nowogrodzkich targów. W swoim czasie był to jeden z najnowocześniejszych budynków całej Rosji – z elektrycznością, kanalizacją i telegrafem. Pełnił funkcje nie tylko handlowe, ale też administracyjne dla całego kompleksu.

Kres „złotej ery” nowogrodzkiego handlu przyniósł upadek caratu i nastanie nowej władzy, nieprzychylnie patrzącej na rozwój kupiectwa i wolnego handlu. Obecnie główny budynek dzielnicy handlowej gości stałe i czasowe wystawy oraz konferencje.

Jak się dostać do Niżnego Nowogrodu?

Miłego zaskoczenia brak – bezpośrednich połączeń Niżnego Nowogrodu z Polską nie ma. Najwygodniej będzie dostać się tam przez Moskwę. Można liczyć na przynajmniej 5-7 lotów dziennie obsługiwanych przez państwowe linie Aerofłot oraz taniego przewoźnika S7. Na podróż w obie strony należy skalkulować przynajmniej 400 złotych. Lot w jedną stronę trwa około godziny.

Doskonałą alternatywą dla samolotu jest pociąg. Niżny Nowogród leży na trasie części pociągów dalekobieżnych łączących europejską i azjatycką część Rosji. Ponadto, miasto jest połączone z Moskwą licznymi ekspresami obsługiwanymi przez nowoczesne składy w typie naszych „dartów”. Raz dziennie do Niżnego dociera pociąg „Sapsan” czyli „rosyjskie pendolino”. Dobowo możemy liczyć na przynajmniej 20 połączeń ze stolicą, zarówno dziennych, jak i nocnych.

Najszybszy pociąg dowiezie nas z Moskwy do Niżnego Nowogrodu w 3 godziny i 35 minut. Ceny na bilety są zróżnicowane w zależności od klasy, daty przejazdu i tego, z jakim wyprzedzeniem czasowym kupujemy bilet. Trafiają się okazje już od ok. 60 złotych w jedną stronę (pociągi dalekobieżne nocne, ok. 6 godzin w trasie), na ekspres zaplanujmy minimum 100 złotych.

Przejazd pociągiem ma także jeszcze jedną zaletę – wiąże się z wizytą na ciekawym dla miłośników poprzedniej epoki dworcu kolejowym nazywanym „moskiewskim”. Wnętrze głównego holu stacyjnego zdobią potężne mozaiki o tematyce socrealistycznej.