Waluta i płatności w Gruzji

Oficjalną walutą Gruzji jest lari dzielące się na mniejsze tetri. W tym wpisie opowiem o historii i ciekawostkach związanych z gruzińską walutą oraz o praktykaliach dotyczących płatności na miejscu.

Krótko o współczesnych gruzińskich systemach monetarnych

W latach 90. odradzająca się niepodległa Gruzja stanęła przed zadaniem stworzenia własnego systemu monetarnego. W pierwszym okresie po rozpadzie Związku Radzieckiego w powszechnym obiegu wciąż pozostawał rubel – najpierw jeszcze radziecki, a później już rosyjski. 5 kwietnia 1993 roku władze gruzińskie wprowadziły do obiegu własną tymczasową walutę o nazwie kuponi (gruz. კუპონი).

W trudnych realiach lat 90. gruzińskie kuponi okazało się mało stabilną walutą, która co rusz wymagała interwencji banku centralnego. Kilkukrotnie w ciągu 1993 roku próbowano ją zarówno dewaluować, jak i wypuszczać na rynek serie o większych nominałach. Niektóre z nominałów miały nietypowe i rzadko spotykane wartości np. 30 000 czy 150 000. W końcu szalejąca hiperinflacja zmusiła gruzińskie władze do wprowadzenia na rynek banknotów o nominale 1 miliona kuponi (pierwotnie najwyższym dostępnym nominałem było 10 tysięcy kuponi).

W odpowiedzi na tracącą wartość walutę tymczasową rządzący Gruzją prezydent Edward Szewarnadze w listopadzie 1995 roku ogłosił wprowadzenie nowej jednostki monetarnej o nazwie lari (gruz. ლარი). Dotychczasowe kuponi przeliczono na nowe lari w stosunku 1 000 000:1.

Współczesne gruzińskie lari

Od czasu reformy Szewarnadzego lari pozostaje w miarę stabilną walutą państwową Gruzji. Sama nazwa gruzińskiej waluty oznacza „skarb” lub też „majątek”. Jedno lari (oficjalny skrót: GEL) dzieli się na 100 tetri (თეთრი, z gruz. „biały” co odnosi się do dawnych średniowiecznych gruzińskich monet). 1 lari przelicza się zwykle jako ok. 1,60-1,70 zł.

W obiegu funkcjonują banknoty o nominałach 5, 10, 20, 50 i 100 lari oraz monety 1- i 2-larowe. Mniejsze tetri można spotkać jako 1-, 2-, 5-, 10-, 20- i 50-jednostkowe monety, przy czym monetę 1 tetri wycofano z produkcji w 2019 roku. Warto wiedzieć, że moneta 50 tetri występuje w dwóch wersjach – z emisji z lat 90. (mniejsza mosiężna) oraz z 2006 roku (nieco większa stalowa). Obie są powszechnie akceptowane i używane przez Gruzinów.

W 2014 wprowadzono znak graficzny symbolizujący lari. Jest to bardzo udana adaptacja gruzińskiej litery „lasi” (ლ) czyli polskie „l” jak Lucjan. Nowy symbol został dobrze przyjęty przez gruzińskie społeczeństwo i jest chętnie używany w codziennych rozrachunkach.

Ciekawostką z polskiego punktu widzenia jest fakt, że gruzińskie pieniądze produkuje Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych. Najnowsza seria gruzińskich banknotów została wyemitowana w 2016 roku, ale w obiegu wciąż powszechna jest wcześniejsza emisja z lat 2002-2006 (szczególnie nominał 50 lari).

Poszczególne banknoty przedstawiają ważne postaci gruzińskiej historii na awersach oraz różnorodne motywy architektoniczne i kulturowe na rewersach.

Banknot 5 lari

Na najmniejszym z gruzińskich banknotów przedstawiono Iwane Dżawachiszwilego (1876-1940) – wybitnego gruzińskiego uczonego, językoznawcę i historyka. W tle widzimy główny gmach Tbiliskiego Uniwersytetu Państwowego, czyli pierwszej gruzińskiej uczelni wyższej założonej w 1918 roku z inicjatywy Dżawachiszwilego.

Rewers banknotu to fragmenty dzieł „Gumno” oraz „Rybak w czerwonej koszuli” Niko Pirosmaniego, najsłynniejszego gruzińskiego malarza prymitywisty.

Banknot 10 lari

Awers banknotu dziesięciolarowego zajmuje postać Akaki Ceretelego – gruzińskiego poety i publicysty, uchodzącego za twórcę współczesnego gruzińskiego języka literackiego. Jedna z najsłynniejszych gruzińskich piosenek pt. „Suliko” to tekst właśnie tego artysty. Cereteli był także ważnym działaczem na rzecz gruzińskiego ruchu narodowowyzwoleńczego w XIX w. Tekst obok postaci to fragment poematu „Wiosna” autorstwa Akakiego (w Gruzji jest on powszechnie znany właśnie pod swoim imieniem).

Kobieta przedstawiona na rewersie to postać z obrazu „Imeretia – moja matka” namalowanego w 1918 roku przez Dawida Kakabadzego (malarza, grafika i pioniera w dziedzinie gruzińskiej fotografii i filmu).

Banknot 20 lari

Ilia Czawczawadze (1837–1907) – publicysta i wybitny działacz społeczny przez wielu uważany za współczesnego ojca narodu gruzińskiego jest przedstawiony na awersie banknotu 20 lari wraz z miniaturami wydawanych przez niego periodyków oraz przedmiotów osobistych Czawczawadzego. Budynek w tle to gmach wydawnictwa, w którym Czawczawadze publikował czasopisma mające krzewić gruziński patriotyzm.

Na drugiej strony banknotu widzimy panoramę starego Tbilisi wraz z twierdzą Narikala górującą nad miastem oraz pomnikiem konnym króla Wachtanga I Gorgasalego – legendarnego założyciela miasta. Rycina po prawej stronie od pomnika to wyobrażenie XVIII-wiecznego planu Tbilisi.

Banknot 50 lari

Banknot 50 lari na awersie wyobraża królową (czy też ściślej „króla” gdyż rządziła jako samodzielna monarchini, a nie tylko małżonka królewska) Tamar (Tamarę) – wybitną władczynię i postać kluczową dla całej średniowiecznej historii Gruzji. W tle widzimy słynne skalne miasto Wardzia, które za czasów i za przyczyną króla Tamary stała się potężną twierdzą strzegącą południowych rubieży jej królestwa.

Rewers zajmuje miniatura z wyobrażeniem strzelca pochodząca z XIII-wiecznego manuskryptu (czyli powstałego za czasów panowania Tamar).

Banknot 100 lari

Najwyższy z pozostających w obiegu gruzińskich nominałów poświęcony jest gruzińskiemu średniowiecznemu poecie Szocie Rustawelemu (żył i tworzył w czasie panowania króla Tamary). Sam poeta przedstawiony jest w centrum awersu, po jego lewej stronie widnieje ilustracja z jego najsłynniejszego poematu „Rycerz w tygrysiej skórze”, a po prawej oryginalny manuskrypt tegoż dzieła.

Rewers to natomiast jeden z najbardziej efektownych budynków znajdujących się Tbilisi – położony na centralnej Alei Szoty Rustawelego gmach Narodowego Teatru Opery i Baletu wzniesiony tam w charakterystycznym stylu mauretańskim w połowie XIX w.

Płatności w Gruzji – informacje praktyczne

Lari jest urzędową walutą Gruzji. W trakcie naszego pobytu w tym kraju nie przydadzą się nam amerykańskie dolary czy euro chyba, że dokonujemy dużych transakcji. Niektórzy gruzińscy hotelarze czy przewoźnicy preferują rozliczenia dla większych grup turystycznych w EUR lub USD, jednak będąc turystą indywidualnym w typowych sytuacjach, jak np. zamówienie posiłku w restauracji czy zakup pamiątek albo biletów wstępu jedyną akceptowalną walutą będzie gruzińskie lari.

W Gruzji nie ma problemu z wymianą dolarów amerykańskich i euro na lari, powszechnie przyjmowane są także funty brytyjskie i rosyjskie ruble. Jeśli zdecydujemy się na wymianę dolarów koniecznie należy zwrócić uwagę by były one wydane po 2004 roku (czyli te z „dużymi głowami” prezydentów).

Nie spotyka się kantorów, które przyjmowałyby polskie złote. Ilość kantorów w większych miastach jest nieporównywalnie większa niż ilość podobnych placówek w Polsce. Istnieją zarówno kantory prywatne jak i oddziały banków zajmujące się wymianą walut, a część placówek czynna jest całodobowo.

Polski dowód osobisty a problemy z wymianą waluty

Bardzo często przy wymianie gotówki w kantorze będziemy proszeni o okazanie paszportu. Okazuje się to być bardzo problematyczną kwestią dla wielu turystów. Zgodnie z przepisami obywatele RP mogą wjechać do Gruzji okazując dowód osobisty i tym samym nie potrzebując paszportu. Polacy chętnie korzystają z takiego udogodnienia i legitymują się w Gruzji jedynym posiadanym przez siebie dowodem tożsamości, czyli naszym plastikowym dowodem osobistym. Dla gruzińskich pracowników kantorów ten dokument jest zwykle niewystarczający! Osoba z plastikowym dowodem osobistym jest odsyłana z kwitkiem i kategorycznym żądaniem okazania książeczkowego paszportu.

Niejednokrotnie podczas swoich pobytów w Gruzji, mając odrobinę czasu wolnego, próbowałem rozmawiać o tej sytuacji z pracownikami danych punktów wymiany walut. Tłumaczyłem, że ich rząd pozwala na legalny wjazd do kraju na naszym dowodzie osobistym – dlaczego więc pracownikowi kantoru nie wystarcza on do wymiany drobnych 50 euro na lari? Gruzini okazują tu jedną ze swoich negatywnych cech, czyli swoistą twardogłowość i brak zdolności myślenia poza schematem. Być może jest to pozostałość czasów radzieckich, a już na pewno istnieje jakaś nieścisłość w przepisach, bo trudno uwierzyć, by wszyscy pracownicy kantorów byli do tego stopnia niedoedukowani i odmawiali dokonania transakcji na widok plastikowej karty, która zawiera praktycznie te same dane co książeczkowy paszport. Oczywiście może udać nam się wymienić walutę okazując dowód osobisty lub, tym bardziej, w ogóle nie okazując żadnego dokumentu. Tym niemniej przestrzegam podróżujących do Gruzji z dowodem osobistym przed możliwymi trudnościami w tym aspekcie.

Bankomaty i płatność kartą w Gruzji

Bezpieczną i nie wymagającą kontaktów z siermiężnym personelem kantorów formą zaopatrzenia się w lari jest podjęcie gotówki z bankomatu. Podobnie jak z kantorami, również i bankomaty w Gruzji są powszechnie dostępne. Wypłacają one nie tylko lari, ale też często amerykańskie dolary. Opłacalność takiej operacji zależy w dużej mierze od taryf i przeliczników naszego polskiego banku za wypłatę gotówki w kraju trzecim. Przed wyjazdem warto sprawdzić ofertę naszego banku i porównać ją do propozycji instytucji finansowych takich jak Revolut czy Curve korzystając z których można sporo zyskać na transakcjach walutowych.

Sama karta przyda się również do płacenia nią. W większości restauracji, hoteli czy muzeów powszechnie akceptowane są karty VISA i Mastercard. Gotówka okaże się niezbędna na bazarach i niewielkich przydrożnych sklepach i stoiskach, w komunikacji publicznej (tzw. marszrutkach), do rozliczania niektórych usług jak np. samochody z napędem 4×4 w górach i generalnie w mniejszych miejscowościach oddalonych od głównych szlaków turystycznych.

Zachęcam do dzielenia się własnymi spostrzeżeniami i komentarzami dotyczącymi realiów płatności w Gruzji. Z góry dziękuję za wszelkie uwagi dotyczące także i samego artykułu.