Murmańsk – jego wyjątkowa historia i jak się tam dostać

Murmańsk jest największym na świecie miastem położonym za kołem podbiegunowym. Przyciąga możliwością zaobserwowania zorzy polarnej w zimie oraz braku nocy w lecie. W tym wpisie chcę przybliżyć jego niezwykle intrygującą historię oraz dać parę wskazówek jak dostać się na północny kraniec Rosji.

Najmłodsze miasto Imperium

Murmańsk to miasto o raczej krótkim rodowodzie. Jego powstanie wiąże się z wydarzeniami na frontach I wojny światowej. Rosja przegrywa na froncie i traci kontrolę nad portami bałtyckimi oraz czarnomorskimi. Car potrzebuje nowego niezamarzającego portu. Wybór lokalizacji pada na Morze Barentsa jako na niezamarzający akwen. Patrząc na mapę ten fakt jest nieprawdopodobny, ale prądy morskie rządzą się swoimi prawami 😉

Budowa portu rozpoczyna się w 1915 roku, a jego oficjalne otwarcie następuje 5 października 1916 roku. Tę datę uważa się za dzień założenia miasta Romanow na Murmaniu (ros. Романов-на-Мурмане), tak bowiem początkowo nazwano Murmańsk. Jak się później okazało, było to ostatnie miasto założone przez rządzącą dynastię Romanowów, która raptem cztery miesiące później straciła władzę.

Co oznaczał ów „murmań” w pierwotnej nazwie? Według większości teorii „Murmanami” dawni Rosjanie określali Normanów, względnie Norwegów zamieszkujących tereny „Murmania” czyli Półwyspu Kolskiego. Przygotowując informacje dla swoich turystów natknąłem się też na inną ciekawą hipotezę. Otóż słowo „mur” ma oznaczać „ziemię”, zaś „man” – morze. Stąd „murman” to morska ziemia, co jak najbardziej pasuje do krajobrazów, które podziwiać możemy w tej części Rosji.

Bardzo niepoprawna politycznie nazwa „Romanow na Murmaniu” przetrwała zaledwie o 2 miesiące dłużej niż dynastia w jej nazwie i już w kwietniu 1917 roku nowy port stał się po prostu Murmańskiem. Miasto od razu zostaje rzucone w sam środek teatru dziejów. Na ziemiach dawnego Imperium szaleje wojna domowa do której postanawiają włączyć się mocarstwa Ententy – w marcu 1918 roku dokonują desantu wojsk właśnie w murmańskim porcie czym rozpoczynają tzw. interwencję. Władza w Murmańsku przechodzi w ręce Białych. Miasto jest ich ostoją, to tutaj płynie aliancka pomoc. Jednak podobnie jak w innych miastach zdobytych przez antybolszewickie siły, również i w Murmańsku Biali w końcu ustępują. Zachodnie mocarstwa ewakuują swoje siły jesienią 1919 roku, zaś Bolszewicy zajmują miasto w marcu 1920 roku.

Nowa „czerwona” władza doprowadza do szybkiego rozwoju portu i miasta. W okresie międzywojennym Murmańsk staje się jednym z najważniejszych centrów rybołówstwa ZSRR, budowane są stocznie, pojawiają się murowane budowle oraz transport publiczny. W latach 30. zelektryfikowano linię kolejową z Leningradu.

Liczba mieszkańców rośnie w błyskawicznym tempie – od miasta założonego na surowym korzeniu w 1916 roku do ponad 100 000 murmańczan dwadzieścia lat później.

Murmańsk – Miasto-Bohater

Gdy pod koniec lat 30. pożoga wojenna znów roztacza się nad Europą, Murmańsk ponownie staje się istotnym punktem na wojskowych mapach. W trakcie wojny zimowej fińskie wojska planują zdobycie miasta co jednak się nie udaje.

Gdy wybucha wojna niemiecko-radziecka Murmańsk taje się ważnym celem dla wojsk hitlerowskich. Dwukrotnie, w lipcu i we wrześniu 1941 roku, próbują one zdobyć miasto. Oddziałom Armii Czerwonej udaje się odeprzeć oba ataki. Równocześnie miasto doświadcza straszliwych nalotów. Jak policzono, na miasto spadło 185 tysięcy bomb w trakcie 792 nalotów! (dane za Wikipedią). W tej przerażającej statystyce Murmańsk ustępuje jedynie Stalingradowi.

Dopiero w październiku 1944 roku Armia Czerwona rozpoczęła kontrofensywę, która oddaliła zagrażające dotąd wojska niemiecko-fińskie od miasta.

Rezultatem bombardowań było zburzenie praktycznie całej zabudowy miejskiej, szczególnie ucierpiały wciąż liczne budynki drewniane. Tuż po wojnie Murmańsk znalazł się na liście 15 radzieckich miast, które miały być priorytetowo odbudowane. Już na początku lat 50. ogłoszono wykonanie tego zadania.

Tak jak przed wojną znów bardzo dynamicznie zaczął rozwijać się przemysł morski, stoczniowy i rybołówstwo. Liczba ludności rosła równie szybko – w latach 70. przekroczono próg 300 tysięcy mieszkańców, a w połowie lat 80. ich liczba zbliżała się już do pół miliona. Miasto zostało też w tym okresie uhonorowane najbardziej prestiżowym odznaczeniem państwowym ZSRR – „miasto bohater” by upamiętnić obronę Murmańska w latach Wielkiej Wojny Ojczyźnianej

Murmańsk dzisiaj

Podobnie jak wiele radzieckich miast, także i Murmańsk ucierpiał na zmianach politycznych i kryzysie gospodarczym początku lat 90. Dotąd państwowe zakłady przemysłowe upadały jeden po drugim. W mieście zaczął panować marazm. Dotąd nowych mieszkańców przyciągały tu przede wszystkim stosunkowo wyższe niż średnie radzieckie zarobki. W momencie upadku przemysłu wiele osób zdecydowało się wyjechać z zapolarnego miasta, które przez ok. 2 miesiące pogrążone jest w ciemnościach, a przez miesiące letnie nie sposób zmrużyć oka bez grubych zasłon. Bilans migracji jest dla Murmańska bardzo niekorzystny. Obecnie liczba mieszkańców spadła już znacznie poniżej trzystu tysięcy.

Jak mówią murmańczanie, wojskowym żyje się tu dobrze. W mieście stacjonują oddziały Floty Północnej, a płace w rosyjskiej marynarce wojennej są uważane za więcej niż przyzwoite.

W Murmańsku swoich szans, podobnie jak w innych rosyjskich miastach, szukają imigranci z dawnych republik radzieckich. W restauracjach obsługują nas więc Uzbeczki, a naszym taksówkarzem jest Ormianin.

Jak dojechać do Murmańska?

Możliwości są trzy – samolot, pociąg lub transport drogowy.

Połączenia lotnicze to przede wszystkim minimum 10 rejsów dziennie do Moskwy. Lata państwowy Aeroflot oraz tanie linie typu S7 czy Pobieda. Jest możliwe znalezienie lotów nawet za mniej niż 100 złotych w jedną stronę. Murmańsk ma także bezpośrednie połączenie z Petersburgiem, Astrachaniem oraz sezonowo z Soczi i Symferopolem. Z polskiego punktu widzenia bardzo praktyczny może być bezpośredni lot do Kaliningradu. Jedyne stałe połączenie międzynarodowe to lot do Helsinek. Do tego dochodzą czarterowe połączenia do Turcji.

Ruch pociągów pasażerskich na stacji w Murmańsku można najdelikatniej określić jako wyjątkowo umiarkowany. Do miasta dociera po jednej parze pociągów z Wołogdy, Jarosławia, Petersburga i Moskwy. Połączenie do Moskwy jedzie przez Petersburg, więc faktycznie mamy dwa połączenia do „Północnej stolicy”. Aby dojechać do stolicy Rosji należy zarezerwować sobie ok 36 godzin w trakcie których pokonamy ponad 2000 kilometrów. Trasa do Petersburga jest mniej więcej o 1/3 krótsza.

Ceny pociągów są, jak zawsze w przypadku kolei rosyjskich, mocno zróżnicowane ze względu na klasę wagonu. Plackarta do Moskwy będzie kosztować około 4 500 rubli (250 złotych), kupe przynajmniej drugie tyle, zaś wagon typu SW będzie co najmniej cztery razy droższy. O poszczególnych typach wagonów możesz przeczytać tutaj.

Istnieje też opcja przejazdu autobusem rejsowym z Petersburga. Jedzie on szybciej niż pociąg. O ile przejazd koleją zajmuje dobę, autokarem jedziemy „tylko” 16 godzin. Natomiast poza szybkością opcja autokarowa w niczym nie przewyższa pociągu.

Dziękuję za przeczytanie tego artykułu. Już teraz zapraszam na kolejne wpisy o Murmańsku. Dowiemy się z nich co warto zobaczyć w tym wyjątkowym mieście oraz gdzie zatrzymać się na nocleg i posiłek. Pojedziemy również jeszcze dalej na północ – do wioski Teriberka położonej już w tundrze nad brzegiem Morza Barentsa.