Flaga Gruzji – historia i symbolika
W jednym z poprzednich artykułów opisywałem już znaczenie nazwy „Gruzja”. Dziś zapraszam do przeczytania kilku słów o historycznych flagach tego państwa oraz interesujących okolicznościach przyjęcia nowej-starej flagi w 2004 roku.
Artykuł jest dostępny także w formie filmu dokumentalnego na YouTube:
Od wieków z krzyżem św. Jerzego
Obecnie obowiązująca flaga państwowa Gruzji jest prostokątem o białym tle z pięcioma czerwonymi krzyżami. Być może wbrew pierwszemu skojarzeniu nie jest to krzyż jerozolimski. Na gruzińskiej fladze jeden największy krzyż, umieszczony centralnie, to duży krzyż św. Jerzego (patrona Gruzji) – identyczny znajdziemy na choćby fladze Anglii. Krzyż ten wytycza cztery mniejsze pola na fladze. Wypełniają je cztery mniejsze tzw. krzyże z Bolnisi.
Typ krzyża z Bolnisi jest szeroko rozpowszechniony w gruzińskim chrześcijaństwie. Nazwę zawdzięcza katedrze w Bolnisi (południowa Gruzja) z V wieku na ścianach której zachowały się najstarsze znane nam inskrypcje starego typu pisma gruzińskiego oraz właśnie ów krzyż, który stał się jednym z dwóch (obok krzyża św. Nino) typowych wyobrażeń „drzewa życia” w Gruzji.
Przedstawiona wyżej flaga Gruzji stanowi oficjalny symbol państwowy dopiero od 17 lat, jednak w rzeczywistości jest to najstarsza i wielowiekowa flaga ziem gruzińskich. Niektórzy badacze uważają, że białym sztandarem z krzyżem św. Jerzego posługiwał się już król Gruzji Wachtang I Gorgasali w V wieku naszej ery. Podobnie, na fasadach wielu gruzińskich cerkwi epoki średniowiecza odnaleźć można przedstawienia pięciu krzyży w układzie tożsamym ze wzorem dzisiejszej flagi Gruzji. Uważa się także, że flagi z ciemnoczerwonym krzyżem na białym tle miała używać najwybitniejsza władczyni w historii Gruzji – królowa (czy ściślej „król”) Tamara.
Powszechnie przyjęto uważać, że flaga Gruzji istnieje w niezmiennej formie od XIII wieku, co czyni ją drugą najstarszą po fladze Danii na świecie. Rzeczywiście, jest pewne, że już w XIV i XVI wieku flaga Gruzji była na tyle rozpowszechniona i powszechnie znana, że pojawia się na mapach portugalskich i włoskich kartografów – Diego Homema oraz braci Pizzigano:
Pod koniec XVIII wieku, u schyłku okresu niezależności Gruzji, doszło do chwilowego zjednoczenia dwóch wschodniogruzińskich królewstw – Kachetii i Kartlii. Niektórzy historycy uważają, że nowy twór państwowy miał przyjąć wspólną flagę z białym krzyżem świętego Jerzego na czarnym tle. Owa hipoteza nie znajduje jednak stuprocentowego potwierdzenia w źródłach. Samo zjednoczone królestwo nie przetrwało długo i na początku XIX wieku zostało wchłonięte przez Imperium Romanowów. O ile carat dopuszczał istnienie herbów poszczególnych guberni, to nie przewidywał posiadania symbolu flagi.
XX-wieczne ahistoryczne flagi
W najnowszej, ubiegłowiecznej historii państwowości i weksylologii (nauka o flagach) gruzińskiej pojawiają się zupełnie inne flagi, nie mające żadnych związków z omawianą wyżej białą flagą z czerwonymi krzyżami ani nawet hipotetycznie istniejącą flagą Królestwa Kachetii i Kartlii.
Pierwszą z nich będzie flaga Demokratycznej Republiki Gruzji, czyli niepodległego państwa gruzińskiego utworzonego na zgliszczach Imperium Rosyjskiego w 1918 roku.
Flaga ta została zaprojektowana przez gruzińskiego artystę Jakuba Nikoladze. Większą część flagi wypełnia barwa określana jako wiśniowa, brązowa, a najściślej – dereniowa. Owoce derenia, który to jest bardzo popularną w Gruzji rośliną, cechuje się dużą ilością witaminy C i wykorzystywany jest powszechnie do produkcji dżemów i nalewek. Wydaje się jednak, że na taki kolor flagi zdecydowano się nie ze względu na wspaniałe właściwości rośliny, a z powodu zdominowania rządu Demokratycznej Republiki Gruzji (DRG) przez socjalistów-mienszewików.
O wiele mniej problemów interpretacyjnych nastręczają dwa niewielkie prostokąty w lewym górnym rogu flagi. Czarny symbolizuje tragiczny, ponad stuletni okres panowania rosyjskiego na ziemiach gruzińskich. Biały zaś kolor oznacza nadzieję na pokojowy rozkwit kraju.
Ciekawostką jest fakt, że mimo, iż władze DRG przyjęły ustawą w 1918 roku położenie białego pasa na górze, a czarnego na dole flagi, to jednak o wiele bardziej rozpowszechniła się wersja z górnym czarnym pasem. Na taką wariację flagi zdecydowano się również w 1990 roku, gdy w trakcie procesu rozpadu ZSRR Gruzja ogłosiła swoją niepodległość.
Warto w tym momencie pochylić się również nad drugą z „ahistorycznych” flag tzn. flagą Gruzińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, która w różnych wariantach powiewała nad Gruzją w latach 1922-1990.
Pierwsze flagi, podobnie jak w innych republikach radzieckich, były wyjątkowo proste, żeby nie powiedzieć, że aż prymitywne. Na czerwonym tle początkowo umieszczono złoty napis „SSSR” alfabetem mchedruli używanym powszechnie we współczesnej Gruzji. Skrót ten należało odczytywać jako „საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის” („Sakartwelos Sabczota Socialistuli Respublikos” – Gruzińska Radziecka Socjalistyczna Republika”). Od 1937 roku został rozwinięty pierwszy człon skrótu i odtąd inskrypcja na fladze zmieniła się w „Sakartwelos SSR” czyli „Gruzińska SRR”.
Duża zmiana w temacie flagi przychodzi w roku 1951. Usunięto wówczas wszelkie napisy, a na czerwonym tle pojawiły się symbole komunistyczne. W lewym górnym rogu umieszczono błękitne koło z wpisanym w nie sierpem, młotem i gwiazdą. Z koła wychodzą 24 promienie ujęte w ramy kwadratu. W górnej części flagi znajdziemy także błękitny dość szeroki poziomy pas.
Kolor błękitny, choć obecny na kilku innych flagach republik tworzących Związek Radziecki, to jednak był zupełnie obcy dotychczasowej gruzińskiej tradycji. Niektórzy próbowali nieco „na siłę” interpretować ten kolor jako odniesienie do wód Morza Czarnego, a słońce w rogu flagi do nasłonecznionych plaż gruzińskich krain Abchazji i Adżarii.
Jedynym drobnym aspektem, który wyróżniał flagę Gruzińskiej SRR na tle innych był kolor symboli komunizmu – wszędzie indziej były one złote, a tylko w przypadku flagi GSRR – czerwone.
Rewolucja Róż i partyjne sztandary
14 listopada 1990 roku dokonano w dogorywającej Gruzińskiej Republice Radzieckiej zmiany symboli państwowych. Zdecydowano wówczas o powołaniu się na dziedzictwo Demokratycznej Republiki Gruzji i przywróceniu flagi w kolorze dereniowym z białym i czarnym pasem.
We wczesnych latach 90. odrodzoną Gruzję zajmowały większe problemy niż kwestia flagi, jednak w 1999 roku dyskusja o zmianie flagi pojawiła się na forum parlamentu. Posłowie jednogłośnie zwrócili się do prezydenta Edwarda Szewarnadze z prośbą o zmianę flagi państwowej i przywrócenie historycznego wzoru pięciu czerwonych krzyży na białym tle. Wniosek poparł patriarcha Gruzji Eliasz II cieszący się w tym kraju zdecydowanie największym autorytetem. Jednakże skłócony z parlamentem Szewarnadze odmówił.
Na początku XXI wieku historyczna flaga szybko stała się symbolem opozycji, a ściślej – partyjnym sztandarem rodzącej się formacji Zjednoczony Ruch Narodowy Michaiła Saakaszwilego. Stara flaga została wykorzystana jako element logo partii, na wiecach zwolennicy przyszłego prezydenta pojawiali się z historycznymi flagami.
W 2003 roku właśnie pod sztandarem z czerwonymi krzyżami przeprowadzono w Gruzji przewrót, który do historii przeszedł pod nazwą Rewolucji Róż.
Nowo wybrany w wyniku rewolucji parlament w styczniu 2004 roku prawie jednogłośnie (147 do 1 głosu) przyjmuje ustawę o zmianie flagi państwowej i przywróceniu historycznych symboli. Obrady prowadzone były w przyspieszonym trybie, a decyzję podjęto w ciągu dosłownie jednego dnia.
W krótkiej dyskusji nad projektem uzasadniano, że „sztandar na którym na białym tle przedstawionych jest pięć krzyży jest sztandarem zwycięstwa i tylko on powinien być głównym symbolem państwowości gruzińskiej”. W innym miejscu padły krytyczne słowa wobec dotychczasowej flagi: „Naród gruziński nie był zadowolony z bordowej flagi. Stała się ona symbolem beznadziei, porażek, pod nią utraciliśmy kontrolę nad Abchazją i regionem Cchinwali” (czyli regionami, które w 2008 Saakaszwili chciał odzyskać, wywołał wojnę i poniósł klęskę). Białą flagę z krzyżami opiewano jako symbol wielowiekowej wspaniałej gruzińskiej historii oraz, a może przede wszystkim, niedawnego zwycięstwa Rewolucji Róż. (źródło: RIA Nowosti)
Mimo, że obóz aktualnie rządzący Gruzją odżegnuje się od wszystkiego, co w kraju robił Michaił Saakaszwili, to jednak temat flagi nie budzi kontrowersji i ustanowiony w 2004 roku symbol jest powszechnie akceptowany. Współcześnie interpretuje się znaczenie flagi dwojako – w ujęciu historycznym odwołuje się do symboliki znanej też dla krzyża jerozolimskiego. Duży krzyż ma odnosić się do Chrystusa, a cztery mniejsze do czterech ewangelistów lub też wszystkie pięć krzyży mają symbolizować pięć ran zadanych Chrystusowi na krzyżu.
Według innej zaś, chyba ciekawszej i oryginalniejszej interpretacji, cztery mniejsze krzyże symbolizują cztery prowincje zamieszkane przez mniejszości etniczne lub wykazujące tendencje separatystyczne. Mowa o Abchazji, Osetii, Adżarii oraz Samcche-Dżawachetii (południowa część Gruzji z liczną mniejszością ormiańską). Owe cztery regiony mają być spajane dużym krzyżem, który odpowiada silnej władzy centralnej w Tbilisi. Jeśli uznamy tę interpretację, to niestety dla Gruzji, ale duży krzyż z flagi tylko połowicznie spełnia funkcję spojenia regionów. Obecnie dwa z wymienionych wyżej (Abchazja i Osetia) znajdują się poza kontrolą władzy centralnej i zupełnie nie zanosi się na zmianę politycznego stanu rzeczy.
INNE INTERESUJĄCE ARTYKUŁY
Gruzińskie wino cz. 1 – legendy i tradycyjna produkcja
Gruzińskie wino cz. 3 – współczesność
